همه چیز درباره سیستم خنک‌کننده مادربرد و عملکرد آن

می‌دانیم که همه قطعات کامپیوتر روی مادربرد سوار می‌شوند و ارتباط آن‌ها از طریق خطوط ارتباطی و الکتریکی مادربرد است.

پردازنده، کارت گرافیک، رم و سایر اجزای مادربرد طی استفاده طولانی از کامپیوتر به خصوص در کاربردهای گیمینگ و یا کار با نرم‌افزارهای گرافیکی داغ می‌شوند و این حرارت ممکن است به آن‌ها آسیب برساند.

البته میزان این حرارت به عوامل مختلفی از جمله اندازه کیس، چیدمان قطعات و عبور جریان هوا از بین آن‌ها، دمای محیط، بار پردازشی کامپیوتر و غیره بستگی دارد اما آنچه مهم است، استفاده از یک سیستم خنک‌کننده مادربرد است که این گرما را از داخل کیس خارج کند.

اگرچه برای تراشه‌ها و چیپست‌های روی مادربرد که مهم‌ترین آن‌ها CPU است، از قطعه‌ای به نام هیت سینک مادربرد استفاده می‌شود که در مقیاس کم این گرما را دفع می‌کند، اما برای سایر قطعات و برد الکتریکی خود مادربرد هم نیاز به یک سیستم خنک‌کننده داریم که معمولاً به صورت جداگانه نصب خواهد شد.

بیشتر بخوانید : هیت سینک مادربرد چیست و چه کاربردی دارد؟

این هدف با نصب فن مادربرد برآورده می‌شود، فن مادربرد قطعه‌ای است که روی مادربرد قرار گرفته و با افزایش دمای آن، شروع به کار می‌کند. گرمای تولید شده قطعات به وسیله فن مادربرد به محیط اطراف هدایت شده و به این ترتیب قطعات مهم سرد می‌شوند.

اما بهترین فن مادربرد چه ویژگی‌هایی دارد؟ سوکت فن مادربرد به چه صورت است؟ برای خرید فن مادربرد چه نکاتی را باید در نظر داشت؟ این‌ها سؤالاتی است که ممکن است در ذهن شما شکل گرفته باشد و در این مقاله قصد داریم به آن‌ها پاسخ دهیم.

اگر شما هم با مشکل گرم شدن مادربرد مواجه بوده و قصد خرید مادربرد جدید دارید، پیشنهاد ما این است که این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.

بیشتر بخوانید : مشاهده انواع مادربرد و مشخصات آن‌ها

سیستم خنک‌کننده مادربرد چیست؟

همان‌طور که گفتیم، قطعات روی مادربرد برای خنک شدن به سیستم خنک‌کننده نیاز دارند که مهم‌ترین بخش آن فن است و روی مادربرد قرار می‌گیرد.

البته سیستم‌های جدیدتر از رادیاتور حاوی آب یا سایر مایعات خنک‌کننده استفاده می‌کنند که باز هم برای خنک‌سازی مایع به یک فن نیاز دارند.

نوع این فن و محل نصب آن می‌بایست به دقت انتخاب شود و جهت آن هم فاکتور مهمی است که تعیین‌کننده عملکرد فن است. همچنین در خرید فن مادربرد باید دقت داشت که نوع سوکت آن با سوکت روی مادربرد همخوانی داشته باشد.

انواع مادربرد از سوکت‌ها و یا کانکتورهای مختلفی برای نصب فن استفاده می‌کنند بنابراین نوع این سوکت و تعداد پین‌های آن را باید پیش از خرید، بررسی کرد. مکانیزم کاری فن مادربرد ساده است و با افزایش دمای قطعات مادربرد شروع به کار کرده و این گرما را به محیط بیرون منتقل می‌کند.

اندازه فن و سرعت چرخش آن به میزان گرمای تولیدی مادربرد و نوع کاربرد ما بستگی دارد. در یک مادربرد گیمینگ، به دلیل کار طولانی و بار زیاد روی پردازنده کامپیوتر، معمولاً گرمای بیشتری تولید می‌شود و فن مورد استفاده باید بزرگ‌تر باشد.

گاهی در این سیستم‌ها از چند فن به صورت هم‌زمان استفاده می‌شود. بنابراین برای انتخاب بهترین فن مادربرد باید نوع کاربرد خود از کامپیوتر و مدت زمان استفاده خود را در نظر بگیرید.

سوکت فن مادربرد

سوکت فن مادربرد یک کانکتور کوچک سه یا چهار پین است که روی مادربرد قرار دارد. فن دارای یک مجموعه کابل است که به سوکت مادربرد متصل می‌شوند.

فن مادربرد

سوکت فن مادربرد قبلاً یک کانکتور Molex KK بود. این کانکتور از خانواده اتصالات برق کامپیوتر است که توسط شرکت Molex Connector طراحی شده بود و در مادربردهای قدیمی از آن استفاده می‌شد.

اما امروزه اگر به کتابچه راهنما و یا مشخصات مادربرد خود مراجعه کنید در مقابل سوکت فن مادربرد، اسامی SYSFAN و CPUFAN را خواهید دید.

SYSFAN و CPUFAN از نظر فنی نوعی کانکتور هستند، اما SYSFAN برای اتصال فن‌های کیس کامپیوتر استفاده می‌شود، در حالی که CPUFAN برای فن متصل به هیت سینک CPU مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگر قبلاً از این اتصالات استفاده نکرده‌اید، نگران نباشید. استفاده از آن‌ها آسان است و اتصال نادرست آن‌ها تقریباً غیرممکن است.

عملکرد سوکت فن مادربرد

وظیفه سوکت فن مادربرد، تغذیه فن است. یک سوکت فن مادربرد سه پین معمولاً دارای سیم‌های سیاه، قرمز و زرد در سمت فن است، اما این رنگ‌ها می‌توانند بسته به شرکت سازنده و مدل متفاوت باشند.

سیم مشکی، زمین است، سیم قرمز برق را منتقل می‌کند، و سیم زرد سیگنال سرعت فن را به کامپیوتر منتقل می‌کند.

سیم چهارم در سوکت فن مادربرد چهار پین قابلیتی به نام ماژولاسیون عرض پالس (PWM) را فعال می‌کند. منظور از PWM، قابلیتی است که امکان قطع و وصل سریع جریان برق را فراهم می‌کند و به این ترتیب بر اساس دمای سیستم، سرعت فن به صورت خودکار تنظیم خواهد شد.

اگر قرار باشد یک فن با 50 درصد حداکثر سرعت خود کار کند، سیستم PWM جریان الکتریکی را به گونه‌ای هدایت می‌کند که فن فقط نیمی از هر سیکل، جریان الکتریکی را دریافت کند. این فرآیند خیلی سریع اتفاق می‌افتد و نمی‌توان آن را درک کرد، بنابراین به نظر می‌رسد که فن با 50 درصد سرعت عادی خود کار می‌کند.

سؤالات متداول

در این بخش برخی از سؤالات متداول مرتبط با سیستم خنک‌کننده مادربرد و نصب آن را پاسخ خواهیم داد:

نصب فن مادربرد چگونه است؟

نصب فن مادربرد بسیار ساده است. به طور کلی سوکت‌های مادربرد به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هر یک دارای ساختار و ظاهر منحصر به‌فردی هستند و نمی‌توان قطعات مختلف را به سوکت‌هایی غیر از سوکت خودش متصل کرد.

برای نصب فن مادربرد کافی است سوکت 3 پین و یا چهار پین را روی هدر آن روی مادربرد متصل کنید. برای قطع و یا تعویض فن مادربرد نیز کافی است این سوکت را از هدر آن خارج نمایید.

مادربردها چند سوکت فن دارند؟

تعداد سوکت فن مادربرد به مدل مادربرد بستگی دارد. در مادربردهای متداول موجود در بازار یک سوکت برای فن پردازنده استفاده می‌شود و یک سوکت هم برای فن کیس در نظر گرفته شده است.

فن کیس یک فن کمکی است که در داخل کیس قرار گرفته و به خنک‌سازی محیط آن کمک می‌کند.

اما در مادربردهای پیشرفته، مثلاً یک مادربرد مناسب گیمینگ، ممکن است تا شش کانکتور مخصوص نصب فن مادربرد در نظر گرفته شده باشد.

آیا می‌توان فن سه پین را در هدر چهار پین نصب کرد؟

مشخص است که سوکت فن مادربرد چهار پین را نمی‌توان روی هدر سه پین نصب کرد اما عکس این قضیه امکان‌پذیر است.

همان‌طور که اشاره شد، سیم چهارم در سوکت‌های چهار پین، برای فعال‌سازی قابلیت PWM است و در صورتی که روی مادربرد شما یک هدر چهار پین وجود داشته باشد یعنی مادربرد از قابلیت PWM پشتیبانی می‌کند.

اما در صورت نصب فن مادربرد سه پین، این قابلیت بلااستفاده است چون فن شما این سیستم را ندارد. اما فن به درستی کار کرده و وظیفه خود را انجام می‌دهد.

سوکت فن مادربرد 3 پین

آیا امکان اتصال چند فن مادربرد به یک هدر وجود دارد؟

بله، شاید مادربرد شما از هدرهای بیشتر برای نصب فن‌های اضافی برخوردار نباشد اما به کمک اسپلیترهای Y شکل می‌توان این مشکل را حل کرد.

این اسپلیترها عموماً به صورت دو شاخه‌ای یا سه شاخه‌ای یافت می‌شوند و به ترتیب امکان اتصال دو فن یا سه فن را به صورت هم‌زمان به یک هدر مادربرد فراهم می‌کنند.

نصب دو یا سه فن به یک هدر مادربرد

البته معمولاً این سوکت فن مادربرد، از نوع چهار پین است و برای مادربردهایی قابل‌استفاده خواهد بود که هدر چهار پین دارند. در ثانی پاور کامپیوتر شما هم باید از توان کافی برخوردار باشد تا هم‌زمان دو یا سه فن را پشتیبانی کند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با انواع فن RGB مادربرد [ + آموزش اتصال آن‌ها ]

آیا جهت نصب فن مادربرد مهم است؟

بله، فن مادربرد باید در جهت درست نصب شود تا هوای گرم را به خارج از محیط انتقال دهد.

معمولاً روی فن یک فلش به معنی جهت نصب درست روی مادربرد قرار دارد اما در صورتی که فن موجود این فلش را نداشت، باید دقت کنید که جهت قرارگیری فن به گونه‌ای باشد که نام محصول و یا لوگوی مربوط به سازنده آن در قسمت بالا قرار گرفته و قابل‌مشاهده باشد.

روش نصب درست فن مادربرد

جمع‌بندی

سیستم خنک‌کننده مادربرد یک بخش مهم به خصوص در کاربردهای طولانی‌مدت است. بخش مهم این سیستم فن است که برای برقرار جریان هوا و خنک‌سازی قطعات استفاده می‌شود. نصب فن مادربرد بسیار ساده است و نیاز به دانش خاصی ندارد.

سوکت فن مادربرد معمولاً به دو شکل 3 پین و 4 پین یافت می‌شود که در مدل 4 پین قابلیت PWM برای کنترل سرعت فن در نظر گرفته شده است. اما پیش از خرید فن مادربرد باید به هدر موجود روی مادربرد خود دقت کنید زیرا فن‌های 3 پین را می‌توان روی هدر 4 پین نصب کرد اما عکس این قضیه امکان‌پذیر نیست.

همچنین برای اتصال هم‌زمان چند فن هم می‌توان از اسپلیترهای Y شکل استفاده کرد که عموماً در دو شکل دو شاخه و سه شاخه یافت می‌شوند. در این مورد هم پاور دستگاه باید قابلیت پشتیبانی از دو یا سه فن را داشته باشد.