قطعات مختلف کامپیوتر به واسطه فعالیت خود، گرمای بسیار زیادی را نیز تولید می‌کنند. دمای پردازنده در زمان انجام پردازش‌های بسیار پیچیده در کامپیوترهای پیشرفته، به حدی زیاد است که می‌تواند تمام اجزا و اتصالات داخل کیس را به راحتی ذوب کند. به همین دلیل، انتخاب یک سیستم خنک کننده مناسب برای کامپیوتر، یکی از نکاتی است که کاربران باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند. در این مقاله به معرفی، بررسی و مقایسه دو سیستم خنک کننده کامپیوتر می پردازیم.

بسیاری از افراد، ترجیح می‌دهند راحت‌ترین راه پیش رو را برگزیده و با خرید کیس و قطعات کامپیوتر از نمایندگی‌های معتبر، تمام امکانات یک کامپیوتر از جمله سیستم خنک کننده قطعات را به صورت یکجا دریافت کنند. اما دسته دیگری از افراد نیز وجود دارند که به واسطه علاقه‌شان به اسمبل کردن سیستم‌های کامپیوتری، ترجیح می‌دهند تا قطعات را به صورت جداگانه خریداری کرده و آن‌ها را در کنار یکدیگر قرار دهند. چنین کاربرانی معمولا با این سوال مواجه هستند که کدام سیستم کولینگ می‌تواند یک انتخاب مطمئن برای آن‌ها باشد؟ برای یافتن پاسخ این سوال، باید نیازهای یک کاربر از سیستم را به خوبی مورد بررسی قرار داد. چرا که هر کدام از سیستم‌های خنک کننده اعم از خنک کننده‌های هوایی (Air Coolers)، خنک کننده‌های مستقل (Self-contained) و خنک کننده‌های مدارباز (Water cooling Open Loop)، مزایا و معایب مخصوص خودشان را دارند. برای انتخاب درست میان این سه گزینه، بهتر است در ابتدا با کارکرد اولیه این سیستم‌ها آشنا شده و سپس مزایا و معایب هر کدام از آن‌ها را مورد بررسی قرار دهیم. برای پاسخ به این سوالات، ابتدا نیاز است تا با تعاریف این دو سیستم آشنایی داشته باشیم و مزایای هر کدام را با هم بررسی کنیم.

توضیحاتی در خصوص سیستم خنک کننده کامپیوتر

فن‌هایی که بر روی قطعات مختلف یک کامپیوتر قرار می‌گیرند، وظیفه انتقال هوای گرم از اطراف آن‌ها را بر عهده دارند. همان طور که ممکن است در کامپیوتر‌های خانگی و یا اداری مشاهده کرده باشید، سیستم‌های خنک کننده پردازنده اصلی، از یک فن به همراه یک دفع کننده حرارتی فلزی (heat sink) تشکیل شده‌اند. علاوه بر پردازنده، سایر اجزای کامپیوتر مانند هارد درایو، پردازنده گرافیکی و هم چنین خود کیس نیز به یک فن خنک کننده نیاز دارند.

در سمت دیگر ماجرا، سیستم‌هایی هستند که برای خنک کردن قطعات کامپیوتر از یک مایع خنک کننده (coolant) در حال حرکت در شلنگ‌های مخصوص استفاده می‌کنند. به صورت کلی، این سیستم‌های خنک کننده از قطعاتی مانند شیلنگ‌های باریک، رادیاتور، گرماگیر آبی، پمپ و … تشکیل شده‌اند.

حال که با تعریف اولیه و اجزای تشکیل دهنده هر کدام از سیستم‌ها آشنا شدیم، بیایید اندکی پا را فراتر گذاشته و اطلاعات بیشتری در این حوزه به دست بیاوریم. در ادامه این مقاله، ما هر یک از سیستم‌ها را با جزییات بیشتری توضیح خواهیم داد تا به شما در انتخاب یک سیستم خنک کننده با بهره‌وری مناسب، کمک کنیم.

سیستم خنک کننده هوایی (Air Cooling)

اولین سیستم خنک کننده کامپیوتر که بررسی می کنیم ایر کولر یا سیستم خنک کننده هوایی است.خنک کننده‌های هوایی، همواره یکی از پرطرفدارترین و در عین حال ساده‌ترین سیستم‌ها برای کنترل دمای پردازنده و سایر قطعات کامپیوتر هستند. چرا که بیشتر پردازنده‌های موجود در بازار (به خصوص پردازنده‌های Intel و AMD) به صورت معمول با این خنک کننده‌ها در دسترس مشتری قرار می‌گیرند. همچنین بسیاری از سازندگان کیس نیز محل‌ قرار گیری کولرها را به صورت مشخص هم در سایت و هم در دفترچه راهنما محصول به کاربر نشان می‌دهند. شیوه کار خنک‌کننده‌های هوایی به این صورت است که یک فن دقیقا بر روی پردازنده و یا سایر قطعات کامپیوتر قرار گرفته و هوای گرم را از اطراف آن به بیرون می‌کشد. فن دیگر که عملکردی شبیه به اگزور دارد هم هوای گرم را به بیرون از کیس هدایت می‌کند.

همان طور که کمی قبل اشاره کردیم، کارت‌های گرافیک و پردازنده‌های کامپیوتر معمولا به همراه یک فن خنک کننده به فروش می‌رسند. البته در این میان برخی پردازنده‌ها، مانند پردازنده‌های اینتل مدل K بدون هیچ کولری عرضه می‌شوند.

دلایل استفاده از سیستم خنک کننده هوایی یا ایر کولر

سوال مهم این است که چرا باید از سیستم خنک کننده هوایی استفاده کنیم؟ پاسخ به این سوال را در دو بخش ارائه می‌دهیم.

• سیستم‌های خنک کننده هوایی به طرز قابل توجهی در مقایسه با سایر نمونه‌ها، ارزان‌تر هستند. به عبارت دیگر، هزینه‌ای که در زمان خرید یک فن رده بالا صرف می‌کنید، به مراتب کمتر از هزینه‌ای است که در هنگام خرید یک سیستم خنک کننده آبی یا واتر کولینگ پرداخت می‌کنید. امروزه تنوع کولرهای پردازنده به حدی بالا رفته که می‌توان آن‌ها را در زمینه‌های مختلف اعم از ایجاد نویز، آلودگی صوتی و انتقال گرما، هم سطح خنک کننده‌های آبی دانست.
• همانطور که گفتیم، راه‌اندازی یک سیستم خنک کننده هوایی دردسر به مراتب کمتری را برای شما به همراه خواهد داشت. چرا که فن‌ها به راحتی و با چند پیچ، در مکان از پیش تعیین شده قرار می‌گیرند.

البته سیستم‌های خنک کننده هوایی با معایب نسبتا زیادی همراه هستند. شاید مهم‌ترین نکته منفی در زمان استفاده از خنک کننده‌های هوایی را بتوان بهره‌وری نسبتا پایین این نوع از کولرها دانست. به عنوان مثال، در زمان‌هایی که پردازنده در حالت اورکلاک ( اجرای دستورات با ماکزیمم توان) قرار می‌گیرد، بسیاری از فن‌ها نمی‌توانند از پس خنک کردن پردازنده و قرار دادن آن در دمای عملیاتی برآیند. همین امر سبب می‌شود تا پردازنده نتواند زمان زیادی در بالاترین سطح فرکانس خود عمل کند. در نتیجه سرعت پردازش اطلاعات تا حد چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.

دومین نکته منفی این سیستم خنک کننده کامپیوتر، تغییر شکل دفع کننده حرارتی فلزی (heat sink) در طول زمان است. این دفع‌کننده‌ها که به شکل صفحات موازی در کنار هم دیگر قرار گرفته‌اند، وظیفه خنک کردن پردازنده را بر عهده دارند. در صورتی که این صفحات با فشار ناگهانی و یا تغییر دما زیاد مواجه شوند، امکان تغییر حالت‌ آن‌ها وجود خواهد داشت.

اصلی‌ترین نکته منفی در خصوص سیستم‌های خنک کننده هوایی، صدای بسیار زیاد و نویزی است که فن‌ها در هنگام شروع به فعالیت تولید می‌کنند.

سیستم‌های خنک کننده آبی (واتر کولینگ)

حال وقت آن است که صحبت‌ها در خصوص دومین سیستم خنک کننده کامپیوتر یعنی واتر کولینگ یا سیستم خنک کننده آبی را آغاز کنیم. یکی از بهترین مزایای سیستم‌های خنک کننده آبی، قدرت فو‌ق‌‌العاده آن‌ها در خنک کردن قطعات مختلف کامپیوتر در مقایسه با فن‌های سنتی است. البته این نکته بیشتر زمانی مشهود است که کاربر پردازش‌های بسیار سنگین و پیچیده‌ای را با سیستم خود انجام دهد.

مزایای استفاده از واتر کولینگ

سیستم‌های خنک کننده آبی همچنین به شما این امکان را می‌دهند تا در نهایت سکوت و آرامش با کامپیوتر خود کار کنید. چرا که حرکت مایع در داخل لوله‌ها، بر خلاف چرخش پروانه‌های فن، هیچ صدایی تولید نمی‌کند. استفاده از سیستم‌های خنک کننده آبی همچنین امکان استفاده بهینه از فضای داخل کیس را نیز برای کاربران فراهم می‌آورد.

هیچ محدودیتی برای استفاده از تعداد مشخصی فن خنک کننده در یک کامپیوتر وجود ندارد. اما مشکل اینجاست که فن‌های بزرگ، فضای زیادی را در داخل کیس اشغال کرده و اجازه اضافه کردن سایر قطعات را به کاربران نمی‌دهند. سیستم ‌های خنک‌کننده آبی، نه تنها فضای کمتری در کیس اشغال می‌کنند، بلکه شلنگ‌های رنگی (Coolant filled tubes) ظاهری فوق‌العاده جذاب به کیس شما می‌بخشند.

معایب سیستم ‌های خنک کننده آبی

مشکل این دسته از سیستم خنک کننده کامپیوتر، قیمت نسبتا بالای آنهاست. اگر تصمیم داشته باشید سیستم خنک کننده آبی شخصی خود را بسازید شاید لازم باشد چندین برابر خریدن یک فن خنک کننده هزینه کنید. هر چند می توانید از خنک کننده های مایع موجود در بازار مانند مدل XPG LEVANTE  استفاده کنید.

کیفیت مایع خنک کننده نیز یکی دیگر از مواردی است که باید در هنگام خرید، به آن دقت کنید. بدون شک شما هیچ وقت نمی‌خواهید که قطعات گران قیمت کامپیوترتان به دلیل یک مایع بی‌کیفیت، دچار آسیب جدی شوند.

اگر بخواهید صفر تا صد پروژه راه اندازی یک سیستم خنک کننده را خودتان بر عهده بگیرید، نیاز به زمان نسبتا طولانی خواهید داشت. انتخاب یک Water Block متناسب با سوکت‌ها و اتصالات پردازنده، انتخاب قطعات سازگار در اندازه‌های صحیح، برش شلنگ‌ها، توجه به نقاط مفصلی و اتصالات به پمپ و رادیاتور و … از جمله کارهاییست که باید پیش از ساخت یک سیستم معمولی خنک کننده آبی صورت بگیرد. اگر می‌خواهید که برای بخش‌های مختلف مانند کارت گرافیک، مادربورد، رم و هارد درایو سیستم‌های خنک کننده جداگانه قرار دهید، باید هزینه و زمان زیادی را صرف درست کردن آن بکنید.

علاه بر این شما باید از وجود فضای کافی در کیس برای نصب رادیاتورها اطمینان داشته باشید. علاوه بر رادیاتور، مخازن نگهداری مایعات و همچنین پمپ نیز در داخل کیس قرار خواهد گرفت. مهم‌تر از همه، نحوه قرارگیری شلنگ‌های انتقال مایع است که باید سر تا سر کیس حرکت کرده و در نزدیکی قطعات حساس کامپیوتر قرار بگیرند. به عبارت دیگر، سیستم خنک کننده آبی تنها زمانی می‌تواند بهترین عملکرد را از خودش به نمایش بگذارد که اجزای تشکیل دهنده سیستم به صورت کاملا حرفه‌ای و اصولی در داخل کیس قرار بگیرند.

بیشتر بخوانید : راهنمای راه اندازی یک سیستم کننده آبی ( واتر کولینگ)

یکی دیگر از سختی‌های استفاده از سیستم خنک کننده مایع، پیچیدگی فرآیند نصب قطعات و راه ‌اندازی کل سیستم است. در نتیجه اگر اولین بار است که شروع به راه‌اندازی خنک‌ کننده‌های آبی می‌کنید، قطعا با چالش‌های فراوانی مواجه خواهید شد. چرا که برش شلنگ‌ها و نصب صحیح اتصالات، نیاز به مهارت و دانش نسبتا بالایی دارد که حتی برخی از فروشندگان و تعمیرکاران قطعات کامپیوتری، قادر به انجام آن نیستند.

به صورت کلی ایجاد شبکه منظمی از شلنگ‌های انتقال مایع و استفاده درست و ایمن از اتصالات، یکی از مهارت‌هایی است که در زمان راه اندازی یک سیستم خنک کننده آبی مدار باز، به آن نیاز خواهید داشت. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم که پیش از قرار دادن اجزای سیستم خنک کننده در داخل کیس، یک بار تمام مراحل را در فضای باز و به دور از قطعات الکترونیکی انجام دهید.

اگر صحبت در خصوص پیچیدگی‌های راه اندازی یک سیستم خنک کننده آبی مدار باز اندکی ترس در وجودتان انداخته است، ما برای شما یک راه حل بسیار ساده در دست داریم.

کیت‌های پیش‌ ساخته سیستم‌های خنک کننده به صورت اسمبل شده و آماده به کار در بسیاری از فروشگاه‌ها قابل خریداری هستند. با پرداخت ۶۰ دلار، شما صاحب یک کیت معمولی خنک کننده خواهید شد که به راحتی داخل کیس کامپیوتر شما نصب می‌شود. با چندین اتصال ساده و جایگذاری اجزای مختلف کیت در محل مناسب، سیستم خنک کننده شما به راحتی شروع به کار کرده و دمای درون کیس را کنترل می‌کند.

خنک کننده‌های مدار بسته آبی

شاید استفاده از سیستم‌های پیش ساخته، دست شما را برای ساخت یک طرح بسیار زیبا و خلاقانه اندکی بسته نگه دارد. اما به هر حال مراحل راه اندازی یک کیت آماده به مراتب کمتر از اسمبل کردن قطعات به صورت جدا است. به عنوان مثال، کیت‌های آماده به شرطی که فشار غیر معمولی به شلنگ‌ها و اتصالات وارد نشود، خیلی کمتر با مشکل نشت مایعات مواجه خواهند شد.

به صورت کلی اگر به دنبال خنک کردن یک بخش خاص از سیستم خود هستید، کیت‌های پیش ساخته بهترین انتخاب ممکن برای شما خواهند بود. اما اگر بخواهید دمای کل قطعات کامپیوترتان را با استفاده از سیستم خنک کننده آبی مدار باز کاهش دهید، مجبور خواهید بود تا خودتان موارد مورد نیاز برای راه اندازی شبکه کولینگ را تهیه کرده و در کنار یکدیگر قرار دهید. در نظر داشته باشید که کیت‌های پیش ساخته در مقایسه با نمونه‌های شخصی ساز، زیبایی ظاهری کمتری دارند. چرا که به طور معمول تنوع رنگ مایعات خنک کننده بسیار محدود بوده و تمام رنگ‌ها مات هستند.

نتیجه گیری

دوباره به این سوال برمی‌گردیم که در نهایت، کدام یک از سیستم‌های خنک کننده برای شما مناسب‌تر است؟ برای پاسخ به این سوال، باید نگاهی به اهداف شما از استفاده از یک کامپیوتر و به طور خاص، پردازنده داشته باشیم.

شاید نتوان یک نسخه کلی برای تمام سیستم‌ها پیچید؛ اما معمولا نیاز بسیاری از کامپیوتر‌های خانگی و اداری با استفاده از سیستم‌های خنک کننده هوایی برطرف می‌شود. اما اگر شما دوست دارید قطعات کامپیوتر خود را به بهترین شکل ممکن خنک کنید، سیستم‌‌های خنک کننده آبی مدار باز، می‌تواند یک انتخاب کاملا مناسب اما اندکی گران قیمت باشد. در نهایت هم اگر به دنبال یک سیستم بی سر و صدا (البته نه همیشه) و راحت برای استفاده هستید، می‌توانید از سیستم های خنک کننده پیش ساخته و یا مدار بسته استفاده نمایید.